Dr Adam Kubacz 

Życie społeczno-polityczne w Miechowicach po 1933 roku

Po dojściu Hitlera do władzy zmiany  w strukturach samorządu dokonały się bardzo szybko. Na podstawie rozporządzenia gminnego z 15 grudnia 1933 roku zmieniono liczbę członków zarządu gminnego, który miał się składać z 3 ławników i 9 radnych. Jednakże była to teoria. W praktyce urzędników było więcej. Na podstawie protokołów gminy wiemy, że 1934 roku w radzie gminy zasiadali Jausly, Gawlik, Bergmann (ławnicy). Radnymi byli zaś: Drzesga, Kaiser, Dawid, Fey, Richter, Wrodarczyk, Mücke, Dittrich, Benisch oraz Peschke. Należeli tez do niej Prawdzik, Kruppe oraz Stephan. Część z nich to członkowie dawnej partii Centrum zlikwidowanej przez Hitlera. Od 1934 urząd burmistrza Miechowic sprawował doktor R. Kwoll. W 1935 roku wybrano nowy zarząd, w skład którego nie weszły już osoby niepewne politycznie. Dlatego od października 1935 roku doszło do kolejnej zmiany rady gminy poza burmistrzem. Radnymi zostali: Richard Czech kontroler maszyn, Stanislaus Pawliczek-piekarz, Josef Gottwald-rębacz, Robert Scheffczyk-nauczyciel, Leo Wagenknecht-właściciel domu, Wilhelm Hudasch-księgowy, Kurt Przewozdnik-stajenny, Paul Andratschke-kowal, Karl Peschke-kontroler maszyn, Fritz Hildebrandt-kupiec. Niektóre organy gminne zostały przekształcone. Podczas zebrań doszło do ostrej krytyki dotychczasowej polityki w wielu dziedzinach życia. Na początku 1937 roku kwestię budownictwa mieszkaniowego. Na posiedzeniu z dnia 15 marca jeden z radnych stwierdził, że terenie Miechowic brakuje 1000 mieszkań robotniczych. Przy okazji pośrednio skrytykowano poprzednie władze, ponieważ analizując dane statystyczne skonstatowano, że od 1927 roku nic nie poczyniono w tym zakresie. Władze za wszelką cenę chciały zaspokoić potrzeby miejscowych robotników. Rozwiązywanie bieżących problemów mieszkaniowych miała zająć nazistowska organizacja funkcjonująca w ramach struktur gminnych (zastąpiła dawną komisję budowlaną) NS-Bauernschaft Gemeinde- Verwaltung Miechowitz.

Niegdyś liczne towarzystwa funkcjonujące na terenie miejscowości uległy likwidacji lub też zglajszachtowaniu. Naziści podporządkowali sobie także wychowanie młodzieży kosztem Kościoła katolickiego oraz ewangelickiego. Propagowanie książek katolickich (zwłaszcza w języku polskim) było bacznie obserwowane. Zakazywano handlu książkami poza terenem kościoła. Wszelkie takie próby spotkały się z krytyką władz. W styczniu 1936 roku w gospodzie Brolla rozprowadzano książkę (języku polskim) „Pasterka z Lourdes” autorstwa Jana Kudery.

W gminie Miechowice struktury partii nazistowskiej były bardzo rozbudowane i dosyć dobrze funkcjonujące. Obszar miejscowości podzielono na 11 komórek i 57 bloków.

Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) jednym z pierwszych miejscowych przewodnicz cych miejscowego oddziału był R. Gawlik. Pierwszym członkiem był jednak Franz Kortyka. Miejscowa grupa NSDAP (Ortsgruppe Miechowitz) została założona już w 1927 roku. Struktury NSDAP w Miechowicach były najsilniejsze w obrębie dawnego powiatu bytomskiego. Potwierdza to duża ilość głosów oddana na jej przedstawicieli w końcu lat 20. i na początku lat 30., zarówno w wyborach parlamentarnych, jak i komunalnych. W październiku 1933 roku obchodzono hucznie 6. rocznicę jej powstania. Na terenie wsi powstały także bojówki S. A. Kilkukrotnie członkowie tej organizacji dali o sobie znać, m.in. w 1935 roku zorganizowali akcję o wydźwięku antykatolickim i antypolskim. Kilkukrotnie pojawiali się na uroczystościach organizowanych na terenie parafii ewangelickiej. Długoletnim kierownikiem obwodowego oddziału (Kreissortsleiter) był Franz Gawlica. W 1938 roku miejscowym meldunkowym (Ortswaltung) Kottucz. Do prominentnych miejscowych przywódców NSDAP zaliczali się: Andratschke (Ortobtmann) oraz Verwaltungwalter Lukasczyk.

Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei N. G. Volkswohlfahrt- Ortsgruppe Miechowitz, która przejęła rolę charytatywnych organizacji prowadzonych przez Kościół ewangelicki i katolicki. Po 1933 roku pod jego kontrolą znalazły się miejscowe przedszkola
i ochronki. Nationalsozialistische Fliegerkorps (Narodowosocjalistyczny Korpus Lotniczy).

Nationalsozialistischer Wohlfahrtspflege (Narodowosocjalistyczna Opieka Społeczna) utworzona zaraz po 1933 roku, która przejęła funkcje od kościelnych organizacji charytatywnych, których znaczenie zostało zmarginalizowane.

NS – Lehrerbund (Narodowosocjalistyczny Związek Nauczycieli),

„Jungvolk” „Służba młodych dla ludu”,

Bund Deutscher Mädel (Niemiecki Związek Dziewcząt)

NS–Gemeinschaft „Kraft durch Freude” Narodowosocjalistyczna Wspólnota „Siła przez radość”). Jedną z form działalności na terenie gminy były doroczne dni wędrówek organizowane w kwietniu. Najczęściej wypady te kończyły się w okolicach Gospody Powiatowej przed Rokitnicą. W 1934 roku na jej potrzeby miał powstać okazały budynek, w którym miały się znaleźć pomieszczenia dla wszystkich organizacji nazistowskich. Miała tam być sala zebrań (Festhalle), sala sportowa i basen. Nad zwieńczeniu jednego z monumentalnych wejść (z 3 drzwiami), wydzielonych przed lico muru miała znajdować się swastyka w kole zębatym. Całość miała być zakomponowana w stylu nawiązującym do modernizmu. Obiekt ten miał być przedłużeniem nowo wzniesionej szkoły przy Pl. Słonecznym. Ten niezrealizowany projekt przypominał (w mniejszej skali) zrealizowany później, bo w 1937 roku olbrzymi zespół wypoczynkowy „Kraft durch Freude” powstały w Priorze na wyspie Rugia (kompleks długi na 4,5 km). Miechowicki obiekt miał służyć organizacjom nazistowskim z Miechowic i okolic. Każda komórka miała mieć w gmachu swoje pomieszczenie. Korzystać z własnych pomieszczeń miały: Bergbau-Fabrikarbeite, Metall Holzstein Landarbeiter, Wahrungsmitelarbeiter, Grafliches Gewerbe, Hein und Hausgehilfen, Freistehnung die Arbeitsfront, N.S. Beamtenbund, evt. N.S. Volkswohlfahrt, Kreisleitung die NSDAP f. Männer und Frauen.

Członkowie tej organizacji organizowali sobie atrakcyjne wycieczki. Niewątpliwie odwoływało się to niektórych założeń tej organizacji. W 1938 roku miejscowe koło Wspólnoty z kopalni „Preussen” przebywało na wycieczce w Italii, podczas której odwołano się do niemieckiej przeszłości (odwiedzenie grobów cesarzy z dynastii Hohenstaufów pochowanych w katedrze w Palermo) i do aktualnej sytuacji politycznej (współpraca Mussolini- Hitler).

N. S – Frauenschaft (Narodowosocjalistyczne Towarzystwo Kobiet), jedną z bardziej aktywnych była Elizabeth Drischel będąca zresztą jego kierowniczką, a zarazem aktywną działaczką Niemieckiego Czerwonego Krzyża w Miechowicach. Inną wyróżniającą się członkinią organizacji była Emilia Banasch piastująca funkcję naczelnika miejscowego oddziału NS- Frauen (Ortsamtleiterin). Ona także koordynowała wiele aspektów działalności, np. odpowiedzialna za promowanie i wystawianie sztuk teatralnych, np. komedii mających promować postawę matki- patriotki. W 1935 roku wystawiono sztukę Blachetty „Historia o jednej matce” („Geschichte einer Mutter”).

N. S -Amt für Volkswohlfahrt- (Narodowosocjalistyczny Urząd ds. Pomocy Społecznej)

N.S.-K.O.V.- Kriegsopferversorgung (Narodowosocjalistyczny Związek Ofiar Wojny)

N.S-Kraftfahrtkorps (Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy)

N.S.- D.F.B. czyli Stahlhelm (Związek Żołnierzy Frontowych).

obronnego. Nie tylko zastraszenie powodowało były czynnikiem „zachęcającym” do wstąpienia w szeregi HJ, ale poczucie więzi, zapoznawanie się z różnymi technikami samoobrony. Należy zaznaczyć, iż w pierwszych latach wielu młodzieńców i dziewcząt chętnie zapisywało się do Hilerjugend. Wynika to z zachowanych życiorysów uczniów klas VIII szkoły III. Można nawet wnosić, że część z nich była dumna z tej formy przynależności. Młodzieży imponowały także pewne wzorce organizacyjne, dyscyplina i poczucie wspólnoty. Naziści wykorzystywali również i to, że chłopcy od najmłodszych lat lubili bawić się w wojsko. W okresie letnim młodzi korzystali z kilkudniowego pobytu na obozach, m.in. w niedalekim Kamieńcu (ówczesnym Dramatal). Nauczyciele w większości przypadków mocno oddziaływali na swoich podopiecznych, jak np. H. May w szkole III. W październiku 1933 roku chór złożony z uczniów wszystkich miechowickich szkół wziął udział w uroczystościach z okazji 6-lecia NSDAP w Miechowicach. Organizacja prowadziła swoje zajęcia na placu przed Jugendheimem lub też obok szkoły nr II. Członkowie HJ wystawiali także patriotyczne sztuki, jak np. 17 listopada 1935 roku „Der Kampf uns Heim” autorstwa Maxa Lindowa. Przez wiele lat jej wodzem (Standortführers) był Hubert Krafczyk (Kronzprinzstrasse 14).

Niektóre związki NSDAP, jak np. grupy szturmowe SA związane były z komórkami funkcjonującymi w sąsiednim Karbiu i Bobrku. Ich spotkania urządzano zazwyczaj w gospodzie Lippinskiego (na dzisiejszym skrzyżowaniu). Na terenie gminy działały oddziały miejscowego SS, bojówki P.O., S. A (wymieniana w dokumentacji jeszcze po 1934 roku). Na podstawie zachowanej dokumentacji możemy stwierdzić, że w 1935 roku na terenie gminny funkcjonowały również takie organizacje nazistowskie, jak S.A., Motor S.A (Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy), SA-Reserve Rezerwa SA) czy organizacja lotnicza SS Fliegersturm) (Zjednoczenie Lotnicze) oraz Deutsche Arbeitsfront Niemiecki Front Pracy. Nie wiadomo jednak dlaczego nadal używano skrótu S.A, gdyż organizacja SA została zlikwidowana w 1934 roku. Wpływy nazistowskie były silne także w innych miechowickich organizacjach takich, jak: Das Schlesische Handwerke,Technische Nothilf (dosyć prężna organizacja na terenie miejscowości), Verkehrsverein Schlesien, Innere Mission, der Deutschen Gemeindetag, der Reichsnährstand, Gastätten- Gewerbe oraz R.E.K. Katolicki związek Caritas funkcjonował, ale był słaby i musiał liczyć się z decyzjami miejscowych władz. Uczestniczył on w różnych akcjach organizowanych odgórnie w gminie. Członkowie związku brali udział w ćwiczeniach przeciwlotniczych urządzanych często w 1935-1936. Z gminnym związkiem śpiewaczym Gesangverein, który przy każdej okazji uświetniał uroczystości organizowane przez lokalne struktury N.S.DA.P. Za większość akcji o charakterze propagandowym odpowiadał Stangretzki.